उपयोजित समाजशास्त्राची व्याप्ती आणि महत्त्व

उपयोजित समाजशास्त्राची व्याप्ती आणि महत्त्व

१. उपयोजित समाजशास्त्राची व्याप्ती (Scope of Applied Sociology)

उपयोजित समाजशास्त्र विविध सामाजिक समस्यांवर उपाय शोधण्यासाठी आणि धोरणे तयार करण्यासाठी वापरले जाते. त्याची व्याप्ती खालील क्षेत्रांमध्ये आढळते –

1. शिक्षण क्षेत्र:

   • शिक्षणाच्या संधी, शिक्षण प्रणालीतील सुधारणा आणि धोरणे तयार करण्यासाठी उपयोगी.
   • शिक्षणातील विषमता आणि त्यावरील उपाय शोधण्यासाठी संशोधन.

2. आरोग्य आणि वैद्यकीय समाजशास्त्र:

   • सार्वजनिक आरोग्य धोरणे, आरोग्य सेवा सुधारणा आणि सामाजिक आरोग्य समस्यांवर उपाय.
   • आजार, साथीचे रोग, मानसिक आरोग्य यासंबंधी संशोधन.

3. औद्योगिक आणि कामगार समाजशास्त्र:

   • कामगार धोरणे, कामाच्या ठिकाणी होणारे सामाजिक बदल आणि औद्योगिक संबंध सुधारण्यासाठी.
   • कामगारांचे हक्क, वेतन, कामाच्या वेळा आणि त्यांच्या समस्या सोडवण्यासाठी मदत.

4. गुन्हेगारी आणि न्याय प्रणाली:

   • गुन्हेगारीच्या कारणांचा अभ्यास व गुन्हेगारी नियंत्रणासाठी उपाय.
   • पोलीस प्रशासन आणि गुन्हेगारी न्यायव्यवस्थेतील सुधारणा.

5. ग्रामीण आणि शहरी समाजशास्त्र:

   • ग्रामीण विकास, शेती आणि शहरीकरणाच्या समस्यांवर संशोधन.
   • नागरी सुविधा, वाहतूक, स्वच्छता आणि वस्ती नियोजन सुधारण्यासाठी उपाय.

6. राजकीय आणि प्रशासनिक समाजशास्त्र:

   • लोकशाही, निवडणूक प्रक्रिया आणि लोकसहभाग वाढवण्यासाठी संशोधन.
   • प्रशासनिक सुधारणा आणि सामाजिक धोरणांच्या अंमलबजावणीसाठी उपयुक्त.

7. पर्यावरण आणि शाश्वत विकास:

   • पर्यावरणीय समस्या, हवामान बदल आणि प्रदूषण नियंत्रणासाठी संशोधन.
   • पर्यावरणपूरक धोरणे आणि शाश्वत विकासाच्या संकल्पना विकसित करणे.

२. उपयोजित समाजशास्त्राचे महत्त्व (Importance of Applied Sociology)

1. समाजाच्या समस्या सोडविण्यास मदत:

   • गरिबी, बेरोजगारी, स्त्री-पुरुष समानता, जातीयता यांसारख्या समस्या सोडवण्यासाठी समाजशास्त्रीय संशोधन उपयोगी ठरते.

2. धोरणनिर्मितीसाठी मार्गदर्शन:

   • सरकारी आणि बिगर-सरकारी संस्थांना विविध सामाजिक धोरणे तयार करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण माहिती पुरवते.

3. सामाजिक परिवर्तनास मदत:

   • समाजाच्या गरजा ओळखून सकारात्मक बदल घडविण्यासाठी उपयुक्त.
   • शिक्षण, आरोग्य आणि औद्योगिक क्षेत्रात सुधारणा घडविण्यास मदत करते.

4. संशोधन व विकास:

   • सामाजिक परिस्थिती सुधारण्यासाठी संशोधनावर आधारित विकास साधता येतो.
   • विविध सामाजिक गटांचे जीवनमान सुधारण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.

5. सामाजिक न्याय व समता प्रस्थापित करणे:

   • समाजातील दुर्बल घटकांसाठी धोरणे आखून त्यांना मुख्य प्रवाहात आणण्यास मदत.
   • सामाजिक अन्याय, भेदभाव आणि विषमता कमी करण्यास उपयुक्त.

6. गुन्हेगारी नियंत्रण आणि सामाजिक सुरक्षितता:

   • गुन्हेगारीचे प्रमाण कमी करण्यासाठी उपयुक्त धोरणे आखण्यास मदत.
   • पोलीस व न्यायव्यवस्थेतील सुधारणा घडवून समाजात शांतता प्रस्थापित करण्यास सहाय्यक.

उपसंहार:

उपयोजित समाजशास्त्र समाजाच्या विविध क्षेत्रांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते. सामाजिक समस्या ओळखून त्यावर संशोधन करणे आणि प्रभावी उपाययोजना राबविणे यामुळे समाज सुधारण्यास मदत होते. त्यामुळे प्रशासन, धोरणनिर्मिती, आरोग्य, शिक्षण, न्यायव्यवस्था आणि पर्यावरण या सर्वच क्षेत्रांत उपयोजित समाजशास्त्राचा मोठा वाटा आहे.

Practice Quiz Link

Click